پلام

آیین بسیار کهن علم‌واچینی یکی از مراسمات رایج جشن درو در استان گیلان است اما امروزه تنها در نقاط مرتفع کوهستانی گیلان صورت می‌گیرد و نشان از یادگارهای گذشته تاریخ این استان دارد.

منطقه گیلان، مراسم علم‌بندی و علم‌واچینی که از رسم‌های بسیار کهن و رایج در گیلان است، به سه صورت سنتی، نیمه ‌سنتی و مذهبی رایج است.
علم‌بندی سنتی امروزه تنها در نقاط مرتفع کوهستان‌های گیلان صورت می‌گیرد که نشان از یادگارهای گذشته تاریخ گیلان دارد و علم‌بندی نیمه ‌سنتی در حقیقت همان مراسم سنتی است که با معتقدات دینی و اسلامی در هم آمیخته و در تعدادی از بقاع گیلان در مناطق کوهستانی و جنگلی رایج است.

علم‌بندی مذهبی که در بیشتر بقاع انجام می‌شود، رنگ و بوی کاملاً اسلامی دارد و علم‌بندها سعی می‌کنند از برخی سنن غیر رایج پرهیز کرده و آن را در کمال سادگی و بی پیرایگی انجام دهند.

«علم» یا جریده یکی از وسایل نمادین به کار رفته در آئین سوگواری در میان شیعیان است و این وسیله معمولا چوبی بلند به ارتفاع پنج تا شش متر دارد که راس آن را به پنجه فلزی از جنس برنج و پارچه‌های مشکی و سبز به نشانه مظلومیت و محبوبیت امامان معصوم(ع)، قرمز به علامت سرخی خون و شهادت آن بزرگواران و سفید که بیانگر سیمای نورانی آنان بوده استفاده می‌شود.

نگاره‌های علم را اغلب تصاویری از طاووس، کبوتر، چهارگلدان و طوطی در دو طرف تشکیل داده؛ علم‌ها در گذشته اغلب یک تیغ بودند که به مرور زمان به علم‌های سه تیغ،‌ پنج تیغ، هفت تیغ تا 21 تیغ مبدل شده‌اند.

در استان گیلان بیش از 900 بقعه متبرکه وجود دارد که در میان مردم عنوان پایگاهی برای نشر فرهنگ دینی و مذهبی است. مراسم علم‌واچینی گیلان به عنوان نخستین اثر میراث معنوی، سال 89 با شماره 106 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و این مراسم یکی از آیین‌های سنتی گیلان در شهرستان‌های رودبار، لاهیجان، رودسر، املش و سیاهکل است. آئین علم‌واچینی کوه‌نشینان پس از برداشت محصول همراه با سرور و شادمانی برگزار می‌شد، جشن و سرور در واقع یک نوع شکرگزاری از نعمات خدادادی است و بدین وسیله ضمن اجرای مراسم شادمانی از عنایات خداوندی تشکر می‌کنند. 

علم‌واچینی کوه‌نشینان شرق گیلان یادآور جشن خرمن زرتشتی و یا یکی از جشن‌های باستانی ایران است که بعد از اسلام رنگ مذهبی به خود گرفته است. علم‌واچینی امروز به دو شکل جشن و عزا برپا می‌شود که این آئین عزایش در سوگ امام‌ حسین(ع) و دیگر صورت آن نوعی آئین شکرگزاری است. در شکل نخست آن که در ایام محرم انجام می‌شود با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و ادای نذورات انجام می‌شود و در صورت شادی آن پسران و دختران بهترین و زیباترین لباس‌های خویش را به تن می‌کنند و زنان اشیای قیمتی و لباس‌های سراسر رنگ محلی خود را می‌پوشند و بر راهورترین اسب و قاطر آراسته به زین و یراق سوار می‌شوند. آنان که اسب و قاطر ندارند به شکل گروهی همراه با خواندن ترانه‌های محلی، کف‌ زدن و هلهله رهسپار شرکت در مراسم کشتی محلی می‌شوند.

شهرستان باستانی املش در گستره جغرافیایی خود دارای تعداد بسیاری بقاع و تربت متبرکه می‌باشد که در این میان بقعه متبرکه سرتربت واقع در دهستان کجید شهرستان املش از جایگاه فرهنگی و مذهبی خاصی برخوردار بوده است.

مراسم سنتی علم‌واچینی در بقعه متبرکه سادات کیایی سرتربت شهرستان املش حدود 300 سال قدمت دارد؛ هرساله پس از برداشت محصولات کشاورزی به یمن شکرگزاری روستائیان مناطق جلگه‌ای و ییلاقی املش به همراه هزاران زائر و عاشقان سادات جلیل‌القدر علوی و وابستگان خاندان نبوت از شرق استان گیلان در این مکان مقدس گرد آمده و به پاس استقامت و دلاورمردی‌های آل کیا در مناطق گیل و دیلم که پرچمدار نهضت تشییع علوی بودند، علمی که ماه محرم بسته شده، واچینی می‌شود.

قاسم غلامی، نویسنده و پژوهشگر و مدیرعامل پژوهشکده سادات و مشاهیر استان گیلان در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: سادات کیایی با 18 واسطه با امام سجاد(ع) نسبت دارند، از نوادگان امام چهارم(ع) هستند و از سال 763 هجری تا سال هزار در شرق گیلان حکمرانی داشتند؛ 14 نفر از این خانواده به عنوان روحانی علوی به سلطنت رسیدند که البته مرکز حکومتشان در لاهیجان بوده و دارای قصر ییلاقی برای خویش در بخش رانکوه از شهرستان املش بودند که اکنون سرتربت در نزدیکی و مقابل آن قرار دارد.

وی اضافه کرد: بقعه متبرکه سرتربت 552 سال قبل هجری توسط سلطان سید میرزا علی کیا بر روی قبر پدرش سلطان سید محمد کیا که در هفدهم آبان سال 883 هجری فوت کرد، بنا شده است؛ 29 سال بعد سید میرزا علی پس از شهادت و 17ماه دفن در مسجد رانکوه، پیکرش به بقعه سرتربت انتقال داد شد و زیر پای قبر پدرش به خاک سپرده شد که البته پیکر حسنی، همسر سلطان سید محمد کیا و پری‌سلطان، دخترش در بالای سر وی دفن شده و براساس تحقیق و بررسی دو قبر فاقد سنگ قبر واقع در زیر پای سید میرزا علی کیا، مدفن سید احمدخان اولین و سید علی کیا یازدهمین سلطان کیایی است.

به گزارش ایسنا، بقعه متبرکه سادات کیایی سرتربت در 57 کیلومتری مرکز شهر املش در بین روستاهای ییلاقی کجید، تماجان، شهرسمام، هلوچالک، الاکلنگه، باباجان دره، اسپیجار، بازارکلایه، کرفکش، اربوداردشت وگوره‌گوراب واقع شده است.

به نقل از سایت ایسنا

تصاویری از مراسم سنتی - مذهبی علم واچینی در مسجد باب الحوائج روستای طیولا